در رویکرد توصیفی، نقدنویس صرفاً به تشریح و توصیف مطالب و ارائه اطلاعات اساسی کتاب می‌پردازد و از جانبداری و هواخواهی از اثر مورد بررسی پرهیز می‌کند.
در رویکرد انتقادی، نقدنویس علاوه بر توصیف، به ارزیابی اثر هم می‌پردازد. اما این ارزیابی در عین حال مبتنی بر معیارهای پذیرفته شده ادبی و تاریخی نیز هست که به همراه ارائه مدارک از متن صورت می‌پذیرد.
اگر می‌خواهید یک کتاب را با رویکرد انتقادی نقد کنید حتماً باید این دو نکته را بشناسید:
- اثر مورد نقد را
- الزامات ژانری که اثر به آن تعلق دارد (رمان، داستان کوتاه، شرح حال، شعر و غیره)
۱- شناخت اثری که نقد می‌کنید نه تنها مستلزم تلاش برای درک هدف نویسنده کتاب، بلکه مستلزم بررسی نحوه ارتباط دادن مطالب به یکدیگر توسط نویسنده نیز هست. به عبارت بهتر، نه تنها باید تلاش کرد تا هدف نویسنده کتاب را فهمید، بلکه باید در عین حال سعی کرد تا نحوه ارتباط مطالب در راستای هدف مورد نظر نویسنده را هم حلاجی کرد. آیا نویسنده توانسته است به طرزی مناسب با ارتباط مطالب به یکدیگر به تشریح هدف خود کمک کند؟
در عین حال شناخت هدف نویسنده در گرو شناخت شما نسبت به ملیت، مقطع زمانی و سایر آثار نویسنده نیز هست.
۲- شناخت ژانر، در واقع شناخت شکل هنری اثر است. شناخت ساختار اثر و نحوه کار آن.
نداشتن درک و شناخت از ژانر اثر به این معناست که نقدنویس فاقد معیارهای ادبی و تاریخی برای نقدنویسی است و علی‌القاعده اگر نقدنویس فاقد معیارهای ادبی و تاریخی باشد، ارزیابی او بی‌پایه خواهد بود.
حداقل‌های نقدنویسی توصیفی و انتقادی
اجازه بدهید به حداقل‌های نقدنویسی توصیفی و انتقادی اشاره داشته باشیم، به حداقل‌های الزامات در نوشتن یک نقد:
نقدی که می‌نویسید نباید خلاصه‌نویسی یک کتاب باشد، بلکه باید آن را توصیف کند و این توصیف دست کم باید مشتمل بر این نکته باشد که اگر خواننده‌ای نقد شما را درباره یک کتاب خواند، با افکار نویسنده کتاب آشنا شود و البته ارزیابی شما از اهداف نویسنده می‌تواند به صورت انتقادی هم ارائه شود.
نقد شما باید چیزهایی را هم درباره نویسنده در خود داشته باشد، البته این چیزها اصلاً به معنی ارائه زندگی‌نامه نویسنده نیست. اطلاعاتی که درباره نویسنده می‌دهید باید مرتبط با اثر باشد تا درک خواننده را نسبت به کتاب آن نویسنده تقویت کنید. فرضاً اگر کتاب مورد نقد شما درباره محیطزیست است صرفاً سوابق نویسنده در امر محیطزیست را مطرح کنید و اینکه او چه تجارب و شناختی در این زمینه از جنبه نظری و عملی دارد.
ارزیابی غیرمستقیم اثر، از کانال توصیف و تشریح کتاب هم یک موضوع قابل اتکاست. این ارزیابی باید به هدف یا اهداف نویسنده مربوط شود. اما در نقد انتقادی (رویکرد انتقادی) شما اعلام‌نظر می‌کنید، اعلام موضع می‌کنید و این اعلام نظر و موضع باید مبتنی بر این موارد باشد:
۱- نظر شما درباره هدف نویسنده
۲- آیا نویسنده به هدف خود نائل شده است؟
۳- چه مدرکی دارید که نویسنده به هدف خود رسیده است؟
